In het klassieke wetenschappelijke artikel worden de resultaten van een onderzoek voorgesteld. Sommige onderzoeken zijn biochemisch, andere zijn dan weer gebaseerd op een celcultuur of op proeven op laboratoriumdieren (doorgaans muizen). De geanalyseerde stalen kunnen dus van menselijke of dierlijke oorsprong zijn.
De aanpak die het vaakst wordt gehanteerd, bestaat in het testen van een werkhypothese door middel van het meest geschikte onderzoek: door meer benaderingswijzen toe te passen, door bepaalde eiwitten te stimuleren of te remmen, door de differentiatie van cellen in cultuur uit te lokken, door met uiteenlopende technologieën de veranderingen te detecteren die door verschillende onderzochte omstandigheden worden teweeg–gebracht. De resultaten moeten reproduceerbaar zijn door anderen, kwantificeerbaar en objectief zijn (onafhankelijk van de waarnemer dus) en vergeleken worden met geschikte controlegroepen. Ander onderzoek berust niet op een vooraf gedefinieerde hypothese, maar bestaat uit een analyse van het geheel van genetische factoren (genomen), het geheel van proteïnen (proteomen), het geheel van microben van een orgaan (microbiomen), het geheel van translaties van boodschapper-RNA naar eiwitten (transcriptomen), het geheel van lipiden (lipidomen) en dergelijke. Daarbij wordt gezocht naar verschillen met wat er in een bepaalde pathologie wordt geobserveerd, zonder dat vooraf een hypothese wordt opgesteld. Voor de waargenomen verschillen wordt vervolgens een mechanistische verklaring gezocht.
Ongeacht het type onderzoek moet een wetenschappelijk artikel in elk geval worden opgesteld volgens een vrij strak stramien. Het begint met een ‘inleiding’ die de huidige staat van de kennis en de gestelde vraag (of vragen) beschrijft. Dan volgt een gedeelte ‘materiaal en methodes’, dat precieze details bevat waarmee het beschreven onderzoek kan worden gereproduceerd en dat de gebruikte statistische analyses toelicht, een gedeelte ‘resultaten’ waarin een beknopt taalgebruik wordt gehanteerd en dat geïllustreerd is met afbeeldingen of foto’s, en een gedeelte ‘bespreking’ dat nader ingaat op de nieuwe gegevens die verkregen zijn uit het onderzoek. Een wetenschappelijk artikel eindigt steeds met een aantal referenties van publicaties die eerder zijn verschenen over hetzelfde onderwerp of over vergelijkbare onderwerpen. Het wordt voorafgegaan door een ‘samenvatting’, waarvan elk woord zorgvuldig is gewikt en gewogen. De auteurs moeten ook aangeven welke financiële steun ze hebben gekregen voor het uitvoeren van hun onderzoek en of ze mogelijke belangenconflicten hebben.
Wetenschappelijk onderzoek is natuurlijk in sterke mate afhankelijk van technologische vooruitgang, of dat nu op het vlak van beeldvorming, analyse van proteïnen en lipiden of genetische analyse is. Het is dus niet zo vreemd dat verschillende teams in verschillende landen op vrijwel hetzelfde ogenblik dezelfde ontdekking doen als met een specifieke technologie een stap vooruit kan worden gezet in onze analytische mogelijkheden. Vervolgens moet het wetenschappelijke artikel worden ingediend bij een tijdschrift afhankelijk van het onderwerp en het thema.
Het wordt kritisch en anoniem nagelezen door minstens 2 onafhankelijke personen (‘reviewers’), die doorgaans grotere of kleinere aanpassingen van de tekst vragen en hun mening geven over de interpretatie van de gegevens die de auteurs hebben verkregen. Hoewel dat een werk achter de schermen is, is het een heel belangrijke fase in het proces, aangezien reviewers tegenstrijdigheden of zelfs grote fouten kunnen blootleggen.
Als de antwoorden van de auteurs op de opmerkingen van de ‘reviewers’ volstaan, als de methodologie degelijk is en de resultaten voor nieuwe of bevestigende gegevens zorgen, wordt de tekst goedgekeurd voor publicatie.
Tegenwoordig verschijnen artikels heel vaak online voordat ze worden gedrukt. Sommige tijdschriften worden nog enkel in elektronische vorm uitgegeven. Steeds meer publicaties zijn beschikbaar in ‘Open Access’. Dat houdt in dat iedereen het volledige werk kan lezen zonder dat men geabonneerd hoeft te zijn op het tijdschrift. Het is belangrijk om te benadrukken dat mondelinge communicatie soms nooit wordt gepubliceerd omwille van een gebrekkige onderbouwing. Gepubliceerde artikels kunnen ook worden teruggetrokken wanneer er fouten in worden vastgesteld. In elk onderzoek kunnen fouten optreden, en zelfs in de meest gerenommeerde tijdschriften worden artikels met fouten gepubliceerd. De terugtrekking van een werk is niet per definitie iets slechts. Integendeel: het is een teken van eerlijkheid dat respect verdient. Een voorbeeld hiervan komt van de Amerikaanse professor Frances Arnold, die tijdens haar studententijd als poetsvrouw, taxichauffeur en opdienster in een pizzeria heeft gewerkt, om in 2018 de Nobelprijs voor chemie te ontvangen. Ze was in 2021 coauteur van een artikel in het beroemde tijdschrift Science en vroeg nadien om het werk terug te trekken omdat de resultaten ervan niet reproduceerbaar waren. Daarmee gaf ze dus toe een wetenschappelijke fout gemaakt te hebben. Zo’n aanpak kunnen we alleen maar als nobel omschrijven.
Het is dus duidelijk dat baanbrekende resultaten altijd op onafhankelijke wijze moeten worden bevestigd door een ander team dan het team dat ze in eerste instantie heeft gepubliceerd.
Ik zal er persoonlijk altijd dankbaar voor blijven dat de anonieme reviewer van een van mijn eerste wetenschappelijke artikels heel wat opmerkingen en feedback heeft gegeven op mijn tekst, zodat ik die kon verbeteren en daarna nog betere artikels kon
schrijven! Ik heb ook al de eer gehad om door de auteurs van een artikel bedankt te worden voor mijn anonieme opmerkingen, die ze constructief vonden en waarmee ze hun werk konden verbeteren en uitdiepen. Net als alles wat we doen, is ook wetenschappelijk onderzoek een menselijke activiteit die gepaard gaat met mislukkingen, successen, obstakels en voldoening. En om het onder de knie te krijgen, is flink wat tijd en geduld nodig.
Prof. Em. Christian SINDIC